B-612 / Η υπέρασπιση της Ευρώπης – του Αδάμ Γιαννίκου

Ξαφνικά, η Κωνσταντινούπολη βρέθηκε στα πανό του προεκλογικού αγώνα που για πολλούς θα κρίνει το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρώπη και για πολλούς άλλους θα κρίνει το μέλλον της ίδιας της Ευρώπης. Όχι η Ισταμπούλ των Οσμανλίδων και του διάδοχου κεμαλικού κράτους, ούτε η σύγχρονη Ισταμπούλ της Φενέρμπαχτσε, του Ορχάν Παμούκ και του Ταγίπ Ερντογάν. Αλλά, η Κωνσταντινούπολη των Παλαιολόγων, της Άλωσης και της αγωνίας ενός έθνους για επιβίωση. Είναι αυτή η αγωνία επιβίωσης που το κάνει να προσδένεται στα πάμπολλά παραδείγματα της μακραίωνης ιστορίας του για να βρει απαντήσεις σε διλήμματα που μοιάζουν αξεπέραστα.

Πώς διαπραγματεύεται κανείς την επιβίωσή του; Η Κωνσταντινούπολη ανα τους αιώνες αν μη τι άλλο υπήρξε η καλύτερη απάντηση. Δέκα αιώνες συνεχούς διοίκησης από μία εξουσία, έναν λαό και ένα κοινωνικό συμβόλαιο βασισμένο στην πιο ανθεκτική ιδεολογία του κόσμου δεν είναι λίγοι. Καμία άλλη παγκόσμια μητρόπολη δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να αναμετρηθεί έτσι με το χρόνο. Στο τέλος, βέβαια, ο χρόνος έχει την τελευταία λέξη και για την εξουσία και για τον λαό και για το κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσά τους. «Την δε πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστιν ούτε άλλου των κατοικούντων». Αυτή η φράση μοιάζει να στοιχειώνει κάθε πώς της επιβίωσης για το λαό που όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι ανέκαθεν -ακόμα και τότε- αποκαλούσαν Έλληνες μα ο ίδιος είναι διαρκώς σε αναζήτηση ταυτότητάς. Πόσο, όμως, θα το στοίχειωνε αν μια άλλη φράση δεν λογιζόταν ακριβώς σαν το φυσικό επακόλουθο της πρώτης; Την άρνηση για παράδοση ακολούθησε μετά από λίγες εβδομάδες το «Εάλω η Πόλις».

Ήταν το όνομα της πόλης η τελευταία λέξη που φύλαξε ο χρόνος για τους Έλληνες που και σήμερα αισθάνονται ότι κινδυνεύουν. Οι λαός που διεκδικεί αυτήν την κληρονομιά μπορεί να περηφανεύεται πως στο συλλογικό του υποσυνείδητο δεν κρύβεται ένα ποτάμι ή ένα βουνό ή ένα άλλο σημάδι της φύσης απ’ αυτά που συνήθως οι εθνικοί ύμνοι και τα υπόλοιπα κατάλοιπα του ευρωπαϊκού εθνικισμού αποθεώνουν. Η ανάμνηση της τελειότερης ανθρώπινης δημιουργίας όπως είναι μια πόλη κλείνει το μάτι στον λαό αυτό που πασχίζει να πιστέψει στις αστικές καταβολές του. Πώς επιβιώνεις χωρίς την πόλη;

Η αλήθεια είναι πως απ’ όλες τις πρωτεύουσες που πήραν μέρος στη διαμόρφωση τον 12ο αιώνα των ιδρυτικών μύθων κάθε σύγχρονου ευρωπαϊκού λαού η Κωνσταντινούπολη είναι η μοναδική που κατακτήθηκε για να αποτελέσει τον ιδρυτικό μύθο μιας ασιατικής ηγεμονίας. Ως εκ τούτου, η Άλωση αποτελεί πράγματι γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας και σωστά σηματοδοτεί το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στη νεότερη εποχή. Όχι τόσο γιατί εκφράζει με τεχνολογικούς ή οικονομικούς όρους το τέλος του Μεσαίωνα, το οποίο κανείς μπορεί να ανιχνεύσει με κοινωνικούς όρους είτε πριν είτε μετά από αυτή, όσο γιατί καθιστά οριστικά τη Μεσόγειο σύνορο ανάμεσα σε δυο κόσμους, κάτι που σηματοδοτεί και το τέλος της ιστορικής αποστολής του ελληνισμού ως ενοποιητικού στοιχείου των εμπορικών αστικών κέντρων της Μεσογείου.

Οι Έλληνες ψάχνουν τρόπο να ξαναχτίσουν την πόλη τους στο κέντρο της Ευρώπης. Κι αυτό δεν το εννοούν ούτε το καταλαβαίνουν όσοι μοιράζουν ρόλους στις οντισιόν του συλλογικού υποσυνείδητου. Ακόμα κι όταν οι συγκρίσεις με το παρελθόν μοιάζουν αναπόφευκτες είναι παράλογο να καθηλώνεται κανείς σ’ αυτές όταν η επιβίωση κρίνεται στο παρόν. Και οι Έλληνες ήδη γνωρίζουν, γι’ αυτό υπάρχουν.